Ecologie – Economie – Energie – Ethiek – Complexiteit – Ontwrichting: dat is 4x e + c + o = 4eco. Deze zes rubrieken leveren basiskennis waarmee we kunnen inschatten hoe we er voor staan. Lees hierover meer in de inleiding in ‘Over 4eco’.
Elke rubriek bevat artikelen (die regelmatig worden aangevuld). Elk artikel bestaat uit afleveringen. Als u zich inschrijft ontvangt u elke dag een nieuwe aflevering van het lopende artikel. Neem hier een abonnement. Het is gratis.
Op maandag 20 oktober beginnen we met een nieuwe artikelenreeks van Jan met de overkoepelende ‘Paradigmaschimmel of elementen van een toekomstanalyse‘. Artikel 1 in de reeks heet ‘Diagnose – die klimaatcrisis komt er gewoon‘.
Dit wordt een serie van zes artikelen. De rode lijn is zeer kort samengevat: Bij het heersende economische paradigma wordt heel Gaia onvermijdelijk uit haar evenwicht gebracht. Dat zal leiden tot maatschappelijk verval waarna de mensheid het op een veel lager energieniveau moet zien te rooien in een van slag zijnde natuur. Het is van belang hier nú over na te denken, al lijkt dat nog overdreven. In een zoektocht komen we dan tegen: ons huidige systeem, wederzijdse steun, een ecologische klasse, organisatiemodellen die van onderop werken, de onderstroom die nu al bestaat en hoe verval er uit zal zien.
Steeds stuiten we hierbij op paradigma’s in de klassieke betekenis van een algemeen aanvaarde wetenschappelijke discipline. Een voorbeeld hiervan is de neoklassieke economische wetenschap. Die hoort bij wat wel de ‘kapitalistische moderniteit’ wordt genoemd, of kortweg het ‘neoliberalisme’. Bij de meeste mensen gaat het bij het begrip paradigma eerder om een gedeeld wereldbeeld: zoals dat ze geloven dat economische groei ‘gewoon’ goed is. Dat komen we ook tegen. Aan beide wordt geknaagd, beide raken ‘beschimmeld’.
De klimatologie kent ook een eigen paradigma en dat blijkt niet te verenigen met dat van de economie. Dit eerste artikel van deze serie beantwoordt de vraag ‘Gaan we de klimaatverandering nog tegenhouden?’ met een volmondig: nee. In het heersende systeem streven de drie grote actoren – industrie, overheid en consumenten – nu eenmaal gezamenlijk economische groei na. Zij kunnen niet anders en daarbij is het klimaat het slachtoffer. Ik bekijk dit – met speciale aandacht voor Big Oil en Big Tech – aan de hand van het boek How We Sold Our Future – The Failure to Fight Climate Change van de Duitse socioloog Jens Beckert.
Dan de boodschap van artikel twee. Lang is het Darwinisme verengt tot survival of the fittest in de betekenis van het recht van de sterkste. Maar er is de afgelopen tijd in de wetenschap aandacht gekomen voor een tweede evolutionaire factor: die van wederzijdse steun (met ook een bijdrage van de breinwetenschap). Samengevat komt het hier op neer: ‘Binnen groepen verslaat zelfzuchtigheid altruïsme. Tussen groepen verslaat altruïsme zelfzuchtigheid.’ Hier valt heel veel over te vertellen en dat doe ik aan de hand van het boek Mutual Aid – The Other Law of the Jungle geschreven door de Franse biologen Pablo Servigne en Gauthier Chapelle. Zo ligt het heersende economische paradigma ook vanuit dit nieuwe biologische paradigma in wording onder vuur.
Maar wat kan er voor in de plaats komen? Het werk van Kate Raworth en George Monbiot licht een tipje van de sluier op, evenals de thematiek van degrowth/ontgroei. Maar hun denkwerk gaat eigenlijk nog niet ver genoeg vooruit. Twee al overleden auteurs, de Franse filosoof Bruno Latour en de Engelse ecosoof David Fleming, gaan een stap verder met het aandragen van bouwstenen voor zo’n ander paradigma.
In artikel drie meent Latour dat, wil het nog wat worden, er een ecologische klasse moet opkomen die de heersende klasse kan verslaan. Daar komt veel meer bij kijken dan je op het eerste gezicht denkt. Het vereist het verwerven van macht op basis van een splinternieuw paradigma. Maar er is nog geen brede, krachtige beweging en het paradigma staat nog in de kinderschoenen. Die combinatie van nieuwe beweging én nieuw wereldbeeld moet om en om groeien.
Artikelen 4, 5 en 6 volgen op latere datum.
Verdere informatie vindt u onder ‘over 4eco’: over Doel en verantwoording en dat dit een project van Jan van Arkel is. De Inhoudsopgave geeft niet alleen al toekomstige titels, maar ook de titels van de artikelen die onder ‘boeken’ te vinden zijn.
Joseph Mallord William Turner, Burning of the House of Lords and Commons*, 1834, Cleveland Museum of Art
De structuur van de website
Elke rubriek heeft een eigen openingsartikel. De openingsartikelen bij Ecologie, Economie, Energie en Complexiteit vormen (in deze volgorde) samen een overzicht van onze biofysische grenzen. Ze zijn somber over de toekomst. Het openingsartikel bij Ethiek toont dat sommige mensen al zo’n 4.000 jaar geleden inzagen dat wij ecologisch verkeerd bezig zijn.
Deze vijf rubrieken monden als het ware uit in de zesde rubriek, die van Ontwrichting (zie de figuur).
Na de filosofische introductie Na de apocalyps is er bij de rubriek Ontwrichting een tweede, extra lang en veelzijdig openingsartikel met de titel Catastrofologie. U vindt bij Ontwrichting verder een dozijn artikelen over heel diverse ontwikkelingen die allemaal naar ontwrichting leiden. Ze vormen evenzoveel facetten van het grote geheel.
In het artikel Weten, doen en hopen in ‘Over 4eco’ wordt het onderscheid uitgewerkt tussen ‘wat we moeten weten?’, ‘wat we kunnen doen?’ en ‘wat we mogen hopen?’. Dit onderscheid vormt de basis van 4eco, waarbij ‘weten’ veel aandacht krijgt. Want op dat vlak maken we fouten en pas als we dat door hebben, kunnen we bepalen wat we kunnen ‘doen’, waarna we mogen ‘hopen’ dat die maatregelen goed uitpakken.
U denkt misschien, allemaal artikelen die naar ontwrichting leiden, dat hoeft voor mij niet zo; maar we kunnen onze ogen er niet meer voor sluiten – dat ontdekken steeds meer mensen. En daarbij, de artikelen zijn altijd leerzaam en vaak verrassend interessant.
Kunnen we ontwrichting omzetten in opbloei?
We moeten snel iets ‘doen’ om ontwrichting te voorkomen. Dat blijkt verre van eenvoudig, want het is ons maatschappelijk systeem zelf dat de moeilijkheden veroorzaakt. Dit vergt een ‘vooruitziende blik’, zoals in de Inleiding wordt uitgelegd. We hebben een nieuw paradigma nodig en juist die totale ommezwaai schept kansen voor opbloei in plaats van ontwrichting (zie de figuur).
Met een nieuwe rubriek ‘Hoop’ wil 4eco vanaf de zomer van 2023 proberen ook hierbij de weg te wijzen naar een juiste aanpak. Het boek Het betekenisweb van Jeremy Lent probeert hier de filosofische basis voor te leggen.